Infinitivu

Dendi Güiquipeya
Agora ain pessonas trebajandu nesti artícalu
Por causa d'estu, puein faltal conteníus o avel marrus en el hormatu. Has el favol, enantis de hazel qualquiera muación, vai-ti ala carava a tentu d'esti artícalu pa poel cordinal la su redación.

El infinitivu [ɪ̃ɱɸiniˈtiβu] es una horma nominal el verbu que asseñala la acion sin tipu marca dengunu. El infinitivu de suyu está haltu de muchus valoris, pos éstus son pendientis d'otras parabras a las que se subordina.

Nombri[Edital | Editá'l códigu]

El nombri infinitivu procei del latín infinitiuus [ɪ̃ɱfiːniːˈtiːwʊs] que es carcu que hizun los gramáticus latinus del términu griegu τὸ ἀπαρέμφατον [tò aparémphaton] que literalmenti senifica “lo insinificabri”. Esta nomenclatura s’esprica pol caraiti indefiniu eno tocanti la acion qu'enas luengas crássicas tenia el infinitivu i qu'entavia se conselva en una tupa luengas d'ogañu.

El infinitivu en estremeñu[Edital | Editá'l códigu]

El infinitivu en estremeñu es ereeru del latinu, tuviendu hormas i usus conparantis. Se gasta pa marcal l’acion sin conotacion denguna, en el cistu sentiu la parabra infinitivu, a la contra d'otras hormas nominalis el verbu comu el gerúndiu, el particípiu, el actitivu o el agentivu.

Morfologia[Edital | Editá'l códigu]

El estremeñu horma el infinitivu con el afiju sufijau -l tras la vocal atijanti el tema verbal. Namás essistin hormas sincréticas con valol universal, sin destinguil tiempu o mou. Pa la vos passiva essisti una horma perifrástica, volucion de la latina.

1l conj. 2a conj. 3l conj.
vos ativa amal lambel hundil
vos meya amalsi lambelsi hundilsi
vos passiva sel amau sel lambiu sel hundiu

A la contra del castú, el estremeñu no pierdi la líquia de que le siguin pronombris: perdel-se, hincal-te-lo, esgalaçal-mos. No estanti, de que le siguin los pronombris qu’enpiençan en l- (-lo, -la, -los, -las, -le, -les) el infinitivu premiti quatru hormas:

  • Regulal. El pronombri se dessepara del verbu por mé dun guioninu: cantal-los, bibil-lo, hazel-le.
  • Dissimilau vocalizau. La l el infinitivu se vocaliza en -i: cantai-los, bibi-lo, hazei-le. No se devin abarullal-se conas hormas el emperativu prural, pos el contestu endilgará.
  • Dissimilau reduziu. La l el infinitivu se pierdi, queandu namás la del pronombri: cantá-los, bibí-lo, hazé-le.
  • Palatalizau. El grupu ll palataliza prenunciandu-se comu la ll en llavi o calli: cantallus, bibillu, hazelli. En estus casus s’escrevi juntu pa no tracamundeá-lo cona horma en l-l, que se prenúncia comu dos elis destintas.

Sintassi[Edital | Editá'l códigu]

Tien dos usus, sigún se gasti de horma subordiná o independienti.

  • Infinitivu subordinau. Es la su huncion própia, gastandu-se en oracionis subordinás de destinta naturaleza:
Conpretivu: Es el términu al qu’agura el verbu prencipal i s’entiendi comu nombri. Has la huncion de ojetu diretu el verbu transitivu. V. gr.: quiu comel, pueis salil.
Alverbial: asseñala espetus cercustancialis la acion prencipal, comu la finaliá, la causa, el tiempu, ec. En esti tipu costrucionis se favoreci, de que halta el subordinanti que, las costrucionis concertás i no concertás. Va entroduziu por una preposicion comu de, pa, por, a. V. gr.: lo hagu pa tu estal bien; por vusotrus malicial estamus assina; de estudial s’apreva; con ellus recadá-lo basta; mos dan larga enantis de llegal la calol; vinu a assegural-se dedil bien.
  • Infinitivu independienti. Tien valoris regentis, puyendu enfuncional comu nombri o verbu.
Sujetu: S’entiendi mas comu nombri, enfuncionandu ena oracion comu sujetu. V. gr.: da gustu oyel-te, humal prejudica la salú. La huerça sustantiva d'estus casus s’alvierti en que en ves en quandu está determinau: el andal abri la verea. En estus casus su valol es conparanti a izil el andaeru abri la verea, con actitivu.
Con valol yusivu. Es própiu las frasis enpressivas. Se costrui cona preposicion a + inf. quandu el sujetu es singulal o prural. V. gr.: A estudial, prenda; Vosotros, a limpial tó bien límpiu. Quandu el sujetu es prural, sueli haltal la preposición pa da-le mas énfasi, asseñalandu una ordin direta, al mou emperativu: portal-se i sel güenus = portai-vos i sei güenus.

El infinitivu en griegu[Edital | Editá'l códigu]

La luenga griega cuentava con un haci infinitivus pa ca tiempu i espetu, sigún las vozis. La gramática tradicional lo consiera un mou, junta con el endicativu, emperativu, sujuntivu, potencial i el particípiu.

Morfologia[Edital | Editá'l códigu]

El infinitivu griegu va alquiriendu sufijus d'alcuerdu cona conprejiá que vaiga tuviendu el tiempu i la vos. Contri mayol seya la caraiterística temporal i moal, mas afijus sufijaus va a dil alquiriendu. Essistin hormas infinitivu pa quatru tiempus i pa los tres mous. Tienin sufijus própius comu -εν o -αι que se van ajuntandu al tema temporal. La vocal atijanti es la ε.

Presenti Huturu Aoristu Perfetu
vos ativa λύειν λύσειν λῦσαι λελυκέναι
vos meya λύεσθαι λύσεσθαι λύσασθαι λελύσθαι
vos passiva λύεσθαι λυθήσεσθαι λυθῆναι λελύσθαι

Sintassi[Edital | Editá'l códigu]

El infinitivu acupa en griegu dos lugaris quandu enfunciona de verbu, en posicion subordiná o en posicion independienti con valoris enpressivus.

  • Infinitivu subordinau.
Diacrónicamenti, los infinitivus tienin vé-lo equí estus valoris:
Enfinitivu presenti. Asseñala simultaniá con el tiempu espressau ena oracion prencipal, v. gr.: ἔφη δὲ Κῦρον ἄρχειν τοῦ λόγου ὥδε “dizia Ciru prencipial assín el su palramentu”.
Enfinitivu huturu: Asseñala que l’acion trascurrirá en el momentu posteriol al de la prencipal, v. gr.: οὐκ ἔφη χρήσειν “no dizia que diva a hazel adevinacionis”.
Enfinitivu aoristu. Asseñala anterioriá al respetivi el tiempu la prencipal, v. gr.: τὴν Πυθίην λέγεται εἰπεῖν τάδε… “se dis que la Pítia via dichu estas cosas…”.
Enfinitivu perfetu. Asseñala resultau en el momentu l’acion el tiempu la prencipal, v. gr.: ἐγὼ γὰρ ἡγοῦμαι μεγάλας μὲν αὐτὰς γεγενῆσθαι καὶ δεινὰς… “Pos yo consieru qu’essas [batallas] s’án güeltu enportantis i dañinas”.
Sincrónicamenti, d'alcuerdu con el espetu que puei marcal, el presenti asseñala una acion durativa, el aoristu puntual, el perfetu resultativa i el huturu potencial.
Hormalmenti, eno tocanti a la subordinacion, el infinitivu puei dependel dun verbu o dun nombri, generalmenti aljetivu. En huendu pendienti dun verbu va sin conectol. V. gr.: Νομίζω καλῶς φρονεῖν “creu pensal bien” (infinitivu concertau); Νομίζω σε καλῶς φρονεῖν “Creu que tu piensas bien” (infinitivu inconcertau). En huendu pendienti dun aljetivu tapocu lleva conetol: ἡδὺ ἀκούειν “duci d’ascuchal”.
  • Infinitivu independienti. Se da en oracionis parentéticas o enpressivas i son usus secundárius, andi el infinitivu muestra una alejacion del sistema en el que polo común s’enhalla.
Infinitivu con valol yusivu. Alquiel valol enpressivu, lo mesmu que en estremeñu o castellanu, quandu se quiel dal una ordin de horma menus direta. No se devin abarullal conos que son resurtau el enfonchaeru la parabra χρή. Λέγειν, γυναῖκες “Palral, mujeres”.
Infinitivu assolutu. Se da en locucionis hechas que se entroduzin en el discursu pa encraral o matizal al mó d’alvérbius. Están sustantivaus o preceeius pol ὡς moal i que alcuentran tamien equivalentis en estremeñu: ὡς εἰπεῖν “por assín dizil”, ὡς φαίνεσθαι “al parecel”.
Infinitivu escramativu. Se da en escramacionis i es en toitu comparanti a espressionis comu “hazel yo estu!”: ἐμὲ ποιεῖν τάδε.

La gran ventaja la sintassi griega era el tenel en epoca crássica artículu craramenti deferenciau del demostrativu, lo qual le premitia crial muchas sustantivacionis. El infinitivu griegu, en tantu nombri, pia funcional de sustantivu verbal, lo qual se asseñalava quasi que siempri con el artículu τό declinandu-se sigún la funcion el sintagma:

  • Nominativu: αἰσχρὸν τὸ ὑβρίζειν “Está feu el sel sobérbiu”.
  • Acusativu: διὰ τὸ δεινὰ ποιεῖν “Por hazel judicás”.
  • Genitivu: φροντίζειν κρεῖττον τοῦ λαλεῖν “Pensal val mas que barabeal”
  • Dativu: φρόνιμα τῷ φιλοσοφεῖν ῥίπτω “Hondeu cosas juiciosas con el filosofal”.

El infinitivu en griegu moernu[Edital | Editá'l códigu]

El griegu moernu perdió las hormas sintéticas la antígua luenga que sustituyó por una sérii perífrasis cona preposición ἵνα "pa". Esta preposición esprimentó aféresi, queandu να. La hormulacion queó tal que: verbu prencipal + να + sujuntivu. V. gr.: μπορείτε να πιείτε “poeis bibil”, θέλω να σε δω “quiu vel-te”. Es conparanti al infinitivu en ingrés, I want to see you. Esta asséncia d'infinitivu es un fenómenu común a tola ária lingüística balcánica, que horma un conociu Sprachbund.

Infinitivu en luengas germánicas[Edital | Editá'l códigu]

El sufiju germánicu original pal infinitivu era -an. En alemán stándard la terminacion es -en (-n pa angunus verbus basaus en raizis con -r o -l, comu "sammeln"). En neerlandés tamién.

En ingrés l'infinitivu careci de sufiju i coincii conas hormas de presenti menus la 3l pressona singulal. En esta luenga l'infinitivu normalmenti va preceiu pol "to" menus quandu s'utiliza con ciertus verbus de sentiu moal (can, might, must...). Amás, en muchus usius en qu'en luengas romancis s'utiliza un infinitivu, l'ingrés hazi usiu el gerúndiu o horma en -ing (gerund).

En alemán l'infinitivu en -en a menú va preceiu por "zu", equivalenti al ingrés "to", pero en menus casus qu'en ingrés. L'equivalenti neerlandés del "zu" alemán o el "to" ingrés es "te".

Enas luengas nórdicas, lo mesmu qu'en suabu, la -n la terminación infinitiva se pierdi i el sufiju l'infinitivu es -a o -e. Enas luengas nórdicas tamien a vezis l'infinitivu va preceiu por una parabra (att en suecu, en islandés o å en noruegu) que, pesi a sel equivalenti en usu a menú al "to", "zu" o "te" d'otras luengas germánicas, coincii cona conjuncion que s'utiliza pa entroduzil las oracionis conpretivas.

El infinitivu en latín[Edital | Editá'l códigu]

La luenga latina gastó muchu de los infinitivus tal comu muestra el hechu de que premanecieran enas luengas romancis.

Morfologia[Edital | Editá'l códigu]

El infinitivu latinu cuentó con una morfologia destinta d'alcuerdu cona vos i el primitivu espetu, tuviendu horma pa los tiempus presenti, huturu i otra pal passau. Tuvu comu afijus pa costruil el infinitivu -se pa la vos ativa i -si pa la passiva. Por mó el rotacismu, en el infinitivu presenti essus sufijus passarun a prenuncial-se –re i –ri. Gastava comu vocal atijanti una -ā- pa la primel conjugacion, una –ē- pa la segunda, una -ī- pa la quarta i una -ĕ- pa la tercera. Pa la passiva se gastó una horma perifrástica en el tiempu passau, por mé el particípiu passau i el infinitivu el verbu sum.

Presenti Passau
vos ativa amāre amauisse
vos passiva amāri amātus esse

Bibliografia[Edital | Editá'l códigu]

  • Basile, N., Sintassi storica del greco antico, Bari, 1998.
  • Berenguer Amenós, J., Gramática griega, Barcelona, Bosch, 200237.
  • Rubio Fernández, L., González Rolán., T., Nueva gramática latina, Mairil, Coloquio, 1985.