Plutarcu

Dendi Güiquipeya
Plutarco
Enhormación pressonal
Nombre en griego antiguo Πλούταρχος Ver y modificar los datos en Wikidata
Nombre en latín L. Mestrius Plutarchus Ver y modificar los datos en Wikidata
Nacencia c. años 40juliano Ver y modificar los datos en Wikidata
Chaeronea (Acaya, Antigua Roma) Ver y modificar los datos en Wikidata
Muerti c. 120 Ver y modificar los datos en Wikidata
valor desconocido Ver y modificar los datos en Wikidata
Familia
Cónyugi Timóxena Ver y modificar los datos en Wikidata
Enhormación profissional
Oficiu Ensayista, sacerdote, magistrado, biógrafo, estoriaol, escrevienti y filósofo Ver y modificar los datos en Wikidata
Ária Filosofia, ciencia política y estória Ver y modificar los datos en Wikidata
Cargus acupaus Embajador Ver y modificar los datos en Wikidata
Género Biografía Ver y modificar los datos en Wikidata

Plutarcu (en griegu Πλούταρχος) hue un diplomáticu, políticu, saceldoti, filósofu i biógrafu griegu.

Via[Edital | Editá'l códigu]

Plutarcu tuvu nacéncia en Queronea, en Beócia ena décaa los 40 nel sigru I ed. C. La su família pretenecia a la crassi rica. Su pairi hue Autobulu, el de Lámpria. Dambus a dos, pairi i agüelu, apaicin en várius los diálogus Plutarcu. Se le conocin dos helmanus: Timón (esti hue helmanastru) i Lámpria, que trebahó de saceldoti en Lebadea i hue arconti enos Delfus quandu Trahanu, ombri curtu. Esta família de quartus i apricá al estuyu endirgó al hovin Plutarcu pol caminu el compromissu cola henti que lo arrodeaba.

Panti el 67, la su holmación la acabihó enas Atenas, andi le deprendió Amóniu, filósofu platónicu d’orihin ehíciu. Plutarcu tinia tamién viahau a Alehandria i quiziá a Esmirna, pa pondi deprendió retólica. Desta epoca son tamién los sus primerus trebahus cumu diplomáticu. Nel su puebrinu, pingandu d’ensiñáncias estoicas, epicúrias, peripatéticas i acaémicas, montó una escuelina ena qu’estarian parientis i amigus suyus.

Pa primerus la décaa los 70, Plutarcu i Timóssena se convoan tuviendu esmiençu un felís matrimoñu, sigún se deduci de los escritus, cuya relación, amás d’amorosa, hue enteletual. Tuvun cincu ihus: Timóssena, Querón, Soclaru, Plutarcu i Autobulu. Dellus, Timóssena, Querón i Soclaru murierun —estus dos úrtimus de mu nuevus—. Autobulu sedria el ihu que mas enterés muestró pola filosofia.

Viahó a develsus lugaris Grécia i de Roma, huendu los mas emportantis los que les llevarun a Roma capital, pos aquí hadria gavilla con emportantis políticus i aristócratas el momentu. Essu viahis huerun a lo primeru diplomáticus, pa represental temas al tentu ciais griegas cumu Delfu u Atena, anque él aprovechaba pa dal conferéncias i cohel agarris. Collácius suyus huerun L. Méstriu Floru i Q. Sósiu Seneción, amigus estus los emperaoris Vespasianu i Trahanu al respetivi. Pol mé destas amistais se precuró la ciaania romana.

Amás de diplomáticu, Plutarcu acupó várius cargus políticus de pa la su zona, llegandu a sel arconti epónimu en Queronea, presienti los Huegus Píticus i saceldoti en Delfu. El su saceldóciu i la sus amistais de mó indireta produhun la mehora el santuáriu quandu Trahanu i Adrianu.

Alreol el 120 Plutarcu murió, bicha que sigún Artemidoru hue agurá pol mé dun sueñu en que se via arcenciendu al cielu hunta Ermi, tras una dolorosa maletia. Los ciaanus délfius l’alevantarun una estauta con un epigrama ena su memória.

Obra[Edital | Editá'l códigu]

Hueraparti la su labol política i diplomática, Plutarcu hue un prolíficu autol qu’escrebió biografias i al tentu albundosus temas cumu filosofia, moral, portamientu marital, amol, virtuis, tranquiliá, ec. Es unu los pocus autoris la Antigüeá del que se conselvan tantíssimas obras, anque, con tó i con essu, la su produción era mas del dobri de lo qu’abemus angañu.

Traicionalmenti, la su obra se agrupó en dos bichus: Vias i Moralis. Las Vias son un total de 48 biografias. 44 dellas s’enquairan endrentu las llamás Βίοι Παράλληλοι "Vias paralelas", andi se cuentan en dos en dos las vias d’ombris inlustris la Antigüeá griega i romana. Pressonahis cumu Alehandru, Cesa, Aratu, Licurgu, Solón u Temístocli apaicin retrataus.

Moralia, 1531

Las obras moralis en verdá es un compéndiu dun haci charramanduscu obras que dendi Máisimu Planudi (sigru XIII) se trasmitin huntas. Esti sabiosu bizantinu embalburdó las obras conselvás Plutarcu nu biográficas embahu el nombri Ἠθικά "Cosas moralis", cuya tradución al latín hue la de Moralia.

Abreviaturas[Edital | Editá'l códigu]

Sigún el Liddel-Scott, esti autol alcibi l’abreviación "Plu." proceenti el su nombri latinizau Plutarchus. Las abreviaturas las obras plutarquinas son las que velaquí siguin:

  • Aemilius Paulus: Aem.
  • Agesilaus: Ages.
  • Agis et Cleomenes: Agis.
  • Alcibiades: Alc.
  • Alexander: Alex.
  • Antonius: Ant.
  • Aratus: Arat.
  • Aristides: Arist.
  • Artoxerxes: Art.
  • Brutus: Brut.
  • C. Gracchus: CG.
  • Caesar: Caes.
  • Camillus: Cam.
  • Cato Maior, Minor: Cat. Ma., Mi.
  • Cicero: Cic.
  • Cleomenes: Cleom.
  • Commentarii in Hesiodum: in Hes.
  • Coriolanus: Cor.
  • Crassus: Crass.
  • De Daedalis Plataensibus: Daed.
  • De Libidine et Aegritudine: Lib.
  • De Metriis: Metr.
  • Demetrius: Demetr.
  • Demosthenes: Dem.
  • Eumenes: Eum.
  • Fabius Maximus: Fab.
  • Flamininus: Flam.
  • Fragmenta incerta: Frag.inc.
  • Fragmenta: Frag.
  • Lucullus: Luc.
  • Lycurgus: Lyc.
  • Lysander: Lys.
  • Marc: Marcellus.
  • Marius: Mar.
  • Moralia: Mor.
  • Nicias: Nic.
  • Numa: Num.
  • Otho: Oth.
  • Pelopidas: Pel.
  • Pericles: Per.
  • Philopoemen: Phil.
  • Phocion: Phoc.
  • Pompeius: Pomp.
  • Pro Nobilitate: Nob.
  • Prouerbia: Prov.
  • Publicola: Publ.
  • Pyrrhus: Pyrrh.
  • Romulus: Rom.
  • Sertonius: Sert.
  • Solon: Sol.
  • Στρωματεῖς: Strom.
  • Sulla: Sull.
  • Themistocles: Them.
  • Theseus: Thes.
  • Tiberius Gracchus: TG.
  • Timoleon: Tim.

Bibliografia[Edital | Editá'l códigu]

  • Plutarco, Vidas paralelas, entrod., trad. i not. A. Pérez Jiménez, Mairil, Gredos, 1982.
  • Plutarco, Vidas paralelas, entrod., trad. i not. E. Crespo, Mairil, Cátedra, 2007.
  • Liddell H., G., Scott R., A Greek-English Lexicon, Oxford, 1996.